Τοποθετημένα σαν φρουροί πάνω στα βουνά και στις κορυφές των λόφων του νησιού, τόσο στην ενδοχώρα όσο και σε σημεία που αγναντεύουν την εκτεταμένη ακτογραμμή, τα εξωκκλήσια αποτελούν διακριτική, σταθερή παρουσία στο νησί. Στα διακόσια τετραγωνικά χιλιόμετρα του νησιού, υπάρχουν περίπου επτακόσια πενήντα εξωκκλήσια.
Tα εξωκκλήσια κάνουν ακόμα πιο έντονη την παρουσία τους την εβδομάδα μετά το Πάσχα, τη Διακενήσιμος εβδομάδα. Συνήθως τα επισκέπτονται οι ιδιοκτήτες και η κοινότητα της περιοχής τουλάχιστον δύο φορές το χρόνο, ώστε να τελεστεί Θεία Λειτουργία: την ημέρα της γιορτής του Αγίου και αμέσως μετά το Πάσχα, κατά τη διάρκεια των σαράντα ημερών μεταξύ της Ανάστασης και της Ανάληψης του Χριστού. Αυτές οι μέρες έφεραν τις πειστικές αποδείξεις της Ανάστασης και των εντολών του Χριστού προς τους Αποστόλους.
Η εβδομάδα μετά το Πάσχα ονομάζεται Διακαινήσιμος Εβδομάδα ή Λευκή Εβδομάδα. Την εβδομάδα αυτή ξεκινούν τα πανηγύρια όλων των εξωκκλησιών· τελώντας τη Θεία Λειτουργία και τα κοινά γεύματα, γιορτάζουν την Ανάσταση του Χριστού και τον Άγιο στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός. Κατά τη διάρκεια των πανηγυριών, η κοινότητα του χωριού στην οποία ανήκει το ξωκκλήσι, καθώς και οι γειτονικές κοινότητες συμμετέχουν στην πορεία προς το εξωκκλήσι και γιορτάζουν στο φυσικό τοπίο γύρω από αυτό.
Προετοιμασία φαγητού στο χωριό Τριπόταμος για το έθιμο του Κάβου
Σε κάθε εκκλησία, πριν το πανηγύρι, πρέπει να καθαριστεί και να εξαγνιστεί ο χώρος. Την ημέρα του πανηγυριού όλα είναι καθαρά και βαμμένα με λευκό ασβέστη, ενώ η Αγία Τράπεζα είναι καλυμμένη με λευκά κεντήματα, και λουλούδια διακοσμούν τα ανθοδοχεία και τις εικόνες. Η τάξη στο ναό αντανακλά την επερχόμενη πνευματική αναγέννηση και τον διαχωρίζει από το άγριο, ερημικό τοπίο και από το παρελθόν.
To χωριό Αγάπι
Συγκεκριμένα επισκεφτήκαμε το χωριό Καρδιανή της Τήνου, όπου τρεις ημέρες μετά το Πάσχα, οι χωρικοί συνοδευόμενοι από τους κατοίκους των γειτονικών κοινοτήτων, γιορτάζουν την Ανάσταση στο καθολικό εξωκκλήσι του Αγίου Πέτρου, στην ομώνυμη παραλία.
Κατοικία στο χωριό Σμαρδάκιτο
Φτάσαμε στην παραλία και σκαρφαλώσαμε τον μικρό λόφο δίπλα στην θάλασσα. Σταδιακά άρχισε να προβάλει η αυλή του εξωκκλησιού, πέρα από τους δυο λευκούς όγκους του. Δίπλα στο ναό είχει χτιστεί ένας ανοιχτός χώρος προστατευμένος από τον αέρα και τη βροχή, έτσι ώστε η κοινότητα των πιστών να μπορεί να συμμετέχει στις Αγάπες και το κοινό γεύμα που αυτές περιλαμβάνουν, μετά τη Λειτουργία. Η τοποθεσία του ναού καθορίζει την επιλογή των χωρίων του Ευαγγελίου προς ανάγνωση, στη Θεία Λειτουργία. Έτσι, το Ευαγγελικό ανάγνωσμα στο εξωκκλήσι του Αγίου Πέτρου είχε σχέση με τις εμφανίσεις του Χριστού στο γιαλό κ.ο.κ.· για παράδειγμα, ο Χριστός εμφανίστηκε, μετά την Ανάστασή του, στον Απόστολο Πέτρο ενώ εκείνος ψάρευε.
Ο David Letherbarrow εξηγεί ότι: ‘η εμπειρία του χώρου ξεφεύγει από τα όρια της παρούσας στιγμής και μεταφέρεται στο χρόνο παρελθοντικών γεγονότων’. Κατ΄ αναλογία, στη διάρκεια αυτής της γιορτινής ημέρας της Διακαινήσιμου Εβδομάδας, το εξωκκλήσι του Αγίου Πέτρου, στην ακροθαλασσιά, γίνεται σημείο συνάντησης του παρόντος χρόνου και του ιστορικού χρόνου, καθώς επίσης μιας πραγματικής τοπογραφίας και μιας ιστορικής τοπογραφίας μέσα από την απαγγελία του Ευαγγελίου και τον εορτασμό της Αναστάσεως.
Το εξωκκλήσι Αγία Σοφία και το εσωτερικό της.
Οι τελετές, τα πανηγύρια και οι μετακινήσεις των χωρικών που τα συνοδεύουν δημιουργούν μια αλληλεπίδραση μεταξύ φύσης και χωριού. Ο άνθρωπος, αναπαριστώντας ένα ιστορικό παρελθόν, μέσω της πορείας του προς το ναό, της τελετής και του κοινού δείπνου, επιβεβαιώνει τους δεσμούς και την αλληλεγγύη της κοινότητάς του, αλλά και τη συμμετοχή του στη συνέχεια της παράδοσης. Τα εξωκκλήσια αντανακλούν τη συνέχεια της παράδοσης στο σύγχρονο κόσμο, παραδίδουν την ιστορία και τον πολιτισμό που εκφράζουν, ενώ παράλληλα τα πανηγύρια και οι τελετές ανανεώνουν αυτή την παράδοση.
