15 χρόνια πριν, δημοσιεύτηκε μια ενδιαφέρουσα μελέτη που προσπαθούσε ουσιαστικά να κατηγοριοποιήσει τα κράτη πρόνοιας στην Ευρώπη ανάλογα τον βαθμό ιεράρχησης των κοινωνικών τάξεων αλλά και τον βαθμό στήριξης ομάδων που δεν μπορούν να εργαστούνε λόγω ηλικίας, ασθένειας, μητρότητας και άλλων αιτιών. Η Ελλάδα όμως..
Στο εν λόγω βιβλίο επιδεικνύονταν τρεις ‘κόσμοι προνοιακού καπιταλισμού’: ο συντηρητικός κόσμος με μοντέλο τη Γερμανία, ο σοσιαλ-δημοκρατικός κόσμος με μοντέλο τη Σουηδία, και ο μινιμαλιστικός με μοντέλο την Αγγλία. Η Ελλάδα και μάλιστα ολόκληρη η Νότια Ευρώπη, δεν είχε θέση σε αυτή την κατηγοριοποίηση, πράγμα που συντέλεσε στην δημοσίευση μετέπειτα άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά που προσπαθούσαν να πείσουν ότι πράγματι υπάρχει ένα ξεχωριστό μοντέλο στην Νότια Ευρώπη. Αυτό χαρακτηρίζεται από ένα ιστορικά εδραιωμένο πελατειακό κράτος, ένα κράτος πρόνοιας με ΄ψίχουλα’ για τον πολίτη, και την γνωστή δυνατή οικογένεια που φροντίζει και προστατεύει τον πολίτη εκεί που το κράτος αδυνατεί.
Με πόση σιγουριά μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η ίδια οικογένεια ‘φρενάρει’ την εξέλιξη του κράτους πρόνοιας, μειώνοντας την ανάγκη για μέτρα στήριξης –χρηματικά ή πρακτικά- για τον άνθρωπο;
Παρ’ όλες τις ομολογουμένως πολλές αδυναμίες της συγκεκριμένης προσπάθειας κατηγοριοποίησης, έχουν ξεκινήσει χρήσιμες και εποικοδομητικές συζητήσεις επί του θέματος και φυσικά συνεχίζουν σε σειρά επιστημονικών περιοδικών. Για τους φοιτητές κοινωνικής πολιτικής που ενδιαφέρονται για τη Νότια Ευρώπη ή την εξέλιξη του κοινωνικού κράτους, προέκυψε η εξής ενδιαφέρουσα ερώτηση: τι ήρθε πρώτα, η δυνατή οικογένεια ή το αδύναμο κράτος πρόνοιας; Και προς ποια κατεύθυνση κινείται η αιτιολογία, δηλαδή έχουμε αδύναμο κράτος πρόνοιας επειδή έχουμε δυνατούς οικογενειακούς κύκλους , ή μήπως η δυνατή οικογένεια είναι αποτέλεσμα ενός αδύναμου κράτους πρόνοιας; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση έχει σημασία για να καταλάβουμε τη σημερινή κατάσταση του ελληνικού κράτους πρόνοιας και τη μελλοντική πορεία του.
Είναι απολύτως λογικό ότι η ελληνική οικογένεια να προστατεύει όπως μπορεί τον άνθρωπο την ώρα ανάγκης, που ‘ξεφεύγει’ μέσα από τα ‘δίχτυα’ ενός αδύναμου και ελλιπούς κράτους πρόνοιας, κι αυτό είναι ολοένα πιο συχνό εδώ και τρία χρόνια περίπου. Όλοι μας έχουμε ζήσει με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης, ανεξάρτητα από την άποψή μας για το πώς δημιουργήθηκε η κρίση αυτή. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, η οικογένεια δυναμώνει και σιγά σιγά αποτελεί τον κύριο ή και μοναδικό πυλώνα στήριξης του ηλικιωμένου άντρα και της άνεργης γυναίκας. Είναι λοιπόν εύλογο ότι η ελληνική οικογένεια δυναμώνει εκεί που το κράτος πρόνοιας αδυνατεί. Από την άλλη όμως, με πόση σιγουριά μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η ίδια οικογένεια ‘φρενάρει’ την εξέλιξη του κράτους πρόνοιας, μειώνοντας την ανάγκη για μέτρα στήριξης –χρηματικά ή πρακτικά- για τον άνθρωπο; Αυτό το επιχείρημα είναι λιγότερο πειστικό, γιατί αναιρεί την υποχρέωση του κράτους να φροντίζει τον πολίτη σε περιπτώσεις ανάγκης.
‘Ίσως τελικά έχει λιγότερη σημασία αν το αδύναμο κράτος πρόνοιας συντέλεσε στη δυνατή οικογένεια στην Ελλάδα ή το ανάποδο. Ίσως τελικά αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η κάλυψη των αναγκών του ανθρώπου, είτε αυτή γίνεται μέσα από την ιδιότητά του ως πολίτη (μέσω του κράτους πρόνοιας), είτε μέσα από την ιδιότητά του ως μέλους μιας οικογένειας (μέσω της οικογένειας). Στην πραγματικότητα, σε όλες τις χώρες του κόσμου, είναι ένας συνδυασμός των δύο που τελικά φροντίζει τον άνθρωπο, και η πραγματική μας έγνοια θα έπρεπε να είναι για εκείνους που ούτε αρκετά ένσημα έχουν, ούτε και οικογένεια.
