Ο Ιάσονας Αθανασιάδης, «χτενίζοντας» την Ευρύτερη Μέση Ανατολή με την κάμερά του, είναι ένας από τους λίγους Έλληνες δημοσιογράφους, που καταγράφουνε με σαφήνεια και διεισδυτικό τρόπο τις εξελίξεις σε Λιβύη, Αίγυπτο, Ιράν και Αφγανιστάν. Άραγε, πόσο απέχουνε οι επαναστάσεις σε Λιβύη και Αίγυπτο, ώστε να χαρακτηριστούνε πετυχημένες;
1) Πρόσφατα ήσουν στη Λιβύη. Έχουν βελτιωθεί τα πράγματα μετά τον Καντάφι;
Οι Λίβυοι δεν αξιοποίησαν τα δύο χρόνια που κύλησαν μετά την επανάσταση τους. Η κυβέρνηση επέστρεψε στις παλιές κακιές συνήθειες του να μοιράζει στον κοσμάκη χρήματα, ενώ φούντωσαν οι οπλισμένες ομάδες και το έγκλημα (που κατά την εποχή της δικτατορίας του Καντάφι είχε εκλείψει στην Λιβύη). Η ανικανότητα της κυβέρνησης να επιβάλλει ασφάλεια ή ανάπτυξη, έστω στην πρωτεύουσα, οδήγησε σε αποσχιστικά κινήματα στην Ανατολή και τον Νότο της χώρας. Κριτική μάζα Λιβύων φαίνεται να μην κατάλαβαν ότι ελευθερία από τον δικτάτορα δεν σημαίνει το ίδιο με απόλυτη ελευθερία να κάνουν ότι θέλουν. Παράλληλα, υπάρχει έντονη ανάπτυξη του πολιτικού Ισλάμ, στα σχολεία, τα υπουργεία, τις δυνάμεις καταστολής. Πολλοί Λίβυοι πήγαν να πολεμήσουν στην Συρία πιστεύοντας ότι αποτελεί θρησκευτικό καθήκον. Και πολλοί σκοτώθηκαν εκεί, ή, όπως πιστεύουν οι ίδιοι, "μαρτύρησαν".
2) Έχει αλλάξει ο ρόλος της θρησκείας στην εθνική ζωή της Λιβύης;
Δεν υπάρχει κανένας δημόσιος διάλογος όσο άφορα τον ρόλο της θρησκείας στο νέο κράτος, απλούστατα επειδή το Ισλάμ θεωρείται μια ολοκληρωτική πίστη που αγκαλιάζει κάθε άποψη της καθημερινής ζωής και άρα δεν μπορεί να διαχωριστεί από αυτή. Κατά τη διάρκεια των περσινών κοινοβουλευτικών εκλογών, το πιο επικίνδυνο επίθετο που μπορούσε να προσκολληθεί σε πολιτικό ήταν ότι είναι "κοσμικός" που εκλαμβάνεται ως "άθεος" (μόνο που επειδή το να είναι κάνεις άθεος τιμωρείται με θάνατο στο Ισλάμ, αυτή η λέξη ούτε καν λέγεται δημοσίως).
3) Τι είναι αυτό που πραγματικά βλέπουμε στις οθόνες μας σχετικά με την Αίγυπτο;
Αυτό που διαδραματίζεται στις οθόνες μας αυτές τις μέρες είναι το λογικό επακόλουθο σε μια συντηρητική κοινωνία που ο λαός της κρατιέται εδώ και πολλές γενιές υπό τον ζυγό μιας γνωστικής ασυμφωνίας (cognitive dissonance) στην οποία συνέβαλε η θρησκεία, η κοινωνία και οι πολιτικές ελίτ. Αυτή λοιπόν η κοινωνία ξαφνικά σπάει τα ταμπού και αρχίζει μια διαδικασία αντιμετώπισης της αδιαμφισβήτητης αλήθειας. Αντιλαμβάνεται ότι υφίστανται μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα διαφορετικά μέλη της κοινωνίας αντί, δήθεν, μιας μοναδικής και αδιαίρετης αλήθειας την οποία και κατέχει μόνο μια ομάδα.
Η αιγυπτιακή ,όπως και η λιβυκή επανάσταση, ήταν ημιτελής. Αντί να συνειδητοποιήσουν ότι απλώς είχαν διώξει έναν στρατηγό -τον Μουμπάρακ- χωρίς να έχουνε αποκεφαλίσει το σύστημα που εκείνος υπηρετούσε, αγκάλιασαν τον στρατό
4) Έζησες την Αίγυπτο αμέσως μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001 επί Μουμπάρακ. Τι πραγματικά άλλαξε έπειτα από 12 χρόνια;
Έφυγα από την Αίγυπτο μετά την 11η Σεπτεμβρίου με μεγάλη ανακούφιση λόγω της στασιμότητας που είχε περιέλθει η ντόπια κοινωνία και πολιτισμός. Υπέθεσα ότι για καμιά δεκαετία η Αίγυπτος θα εκλείψει από τις ειδήσεις, όχι μόνο λόγω της δικής της στασιμότητας αλλά και λόγω τεκταινόμενων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Έτσι και έγινε, μέχρι το 2011 που έπεσε ο Μουμπάρακ. Αλλά κι αυτή η επανάσταση ήταν ημιτελής, καθώς οι Αιγύπτιοι αποδείχθηκαν κοντόφθαλμοι. Αντί να συνειδητοποιήσουν ότι απλώς είχαν διώξει έναν στρατηγό (ο Μουμπάρακ ήταν της αεροπορίας) χωρίς να έχουνε αποκεφαλίσει το σύστημα που εκείνος υπηρετούσε, αγκάλιασαν τον στρατό.
5) Τα δύσκολα τώρα ξεκινάνε για την Αίγυπτο;
Στην Αίγυπτο, λοιπόν, τέλειωσαν τα παραμύθια που είχαν δημιουργηθεί από το κράτος, τις θρησκευτικές αρχές και τους ίδιους τους ανθρώπους ώστε να κυλάνε πιο άνετα τα πράγματα. Τώρα οι άνθρωποι αυτοί έχουν πολύ θεωρητική και πρακτική αποδόμηση να κάνουν. Αρκεί να σας πώς ότι οι Αιγύπτιοι υπερισχύουνε κατά πολύ σε αριθμό των φυσικών πόρων που μπορεί να προσφέρει η κοιλάδα του Νείλου υπό τις τωρινές συνθήκες καλλιέργειας. Ας ελπίσουμε ότι θα είναι όσο λιγότερο βίαια όσο γίνεται. Φυσικά όλα αυτά θα μπορούσαν πολύ καλά να περιγράψουν και μια άλλη κοινωνία, πολύ κοντινότερη για μας απ' ότι είναι η Αίγυπτος.
6) Το 2009 είχες συλληφθεί από τις Ιρανικές αρχές με την κατηγορία της κατασκοπίας. Σε λίγα εικοσιτετράωρα είναι οι εκλογές στο Ιράν. Ποια είναι η πολιτική παρακαταθήκη του Αχμαντινετζάντ.
Η εκλογή του Ροουχανί, αν και έκπληξη, μάλλον αποτελεί την δικαίωση του Πράσινου Κινήματος των μεταρρυθμιστών που πήραν τους δρόμους μετά τις εκλογές του 2009 όταν δεν εξελέγη ο δικός τους υποψήφιος. Πάντως, ο Αχμαντινετζάντ διατέλεσε πρόεδρος του Ιράν κατά τη διάρκεια μιας δύσκολης εποχής, με μεγάλη ένταση και απειλή στα ανατολικά και στα δυτικά της χώρας λόγω της παρουσίας αμερικανικών στρατευμάτων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Οκτώ χρόνια μετά, οι οικονομικές πιέσεις που ασκούν οι δυτικές κυρώσεις στην Τεχεράνη έχουν αυξηθεί αλλά οι Αμερικανοί στρατιώτες σε μεγάλο βαθμό έχουν ελαττωθεί όπως και ο κίνδυνος πολέμου μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ.
7) Οι νέοι κίνδυνοι για το Ιράν;
Το Ιράν όμως έχει απορροφηθεί από μια επικίνδυνη αναμέτρηση εναντίον των Αράβων Σουνιτών φονταμενταλιστών στη Συρία όπου, μαζί με την Λιβανέζικη Hizbullah, υποστηρίζει την κυβέρνηση Assad. Εναντίον του έχει ταχθεί ένα Σουνιτικό φίλο-Δυτικό τόξο αποτελούμενο από την Σαουδική Αραβία, το Κατάρ, την νέο-Οθωμανική Τουρκία και Λίβυων Ισλαμιστών που, έχοντας ξεφορτωθεί τον δικό τους δικτάτορα με την βοήθεια του ΝΑΤΟ, έστρεψαν τα όπλα και το ανθρώπινο δυναμικό τους προς την Συρία. Γενικά η περιοχή έχει γίνει ένα μπάχαλο και προβλέπεται και χειροτέρευση της κατάστασης. Θεωρώ ότι η εκλογή ενός πιο μεταρρυθμιστή προέδρου σημαίνει ότι είναι πιο πιθανή μια επιστροφή μου στο πολυαγαπημένο μου Ιράν χωρίς τον φόβο ότι η κυβέρνηση θα προσπαθήσει να παίξει με μένα προπαγανδιστικά παιχνίδια όπως έκαναν το 2009.
8) Στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου έχουν συντελεστεί σημαντικές αλλαγές (Αίγυπτος, Συρία, Λιβύη, κοκ). Στην Ελλάδα της κρίσης βλέπεις να υπάρχει κάτι καινούργιο ή θα επιμείνουμε σε πολιτικές βίαιης λιτότητας;
Βλέπω μια νέα δημιουργικότητα στην Ελλάδα η οποία, όσο ήμουν παιδί, είχε πνιχτεί μέσα στον καθωσπρεπισμό μιας εποχής στην οποία η απώτερη αξίωση για τον μέσο άνθρωπο ήταν ο διορισμός στο Δημόσιο. Έρχονται τώρα βίαια κύματα ιστορίας και παγκοσμιοποίησης που γκρεμίζουν το κράτος πρόνοιας και αναιρούν την πίστη ότι θα καλυτερεύει η ποιότητα ζωής σε κάθε γενιά. Τώρα μάλλον ξέρουμε ότι - όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά για ολόκληρο τον κόσμο - το αύριο θα είναι πιο δύσκολο, πιο τρομακτικό και πιο εξαρτημένο για επιβίωση από το ακόνισμα των ικανοτήτων μας.
