Πριν κάμποσο καιρό η κόρη μου με ρώτησε "Μπορείς να μου εξηγήσεις με απλά λόγια τι συμβαίνει τελικά στην Ισπανία και γιατί υπάρχει οικονομική κρίση;" Ξέχασα να σας πω, πως η κόρη μου είναι μισή-Ισπανίδα και ζει στην Ισπανία. Σκέφτηκα λοιπόν να της πω κι εγώ την εξής ιστορία: “Ήταν μια κρύα νύχτα του Δεκέμβρη. Τέσσερις φίλοι συναντήθηκαν σε ένα σπίτι για να παίξουν το αγαπημένο τους παιχνίδι: Monopoly”.
Είναι ένα αρκετά γνωστό παιχνίδι που σχεδόν όλοι παίξαμε σαν νέοι, και όχι τόσο νέοι. Στο παιχνίδι, όλοι οι παίκτες ξεκινούν με το ίδιο ποσό «χρημάτων». Ρίχνουν με τη σειρά ο ένας μετά τον άλλο το ζάρι για να «προχωρήσουν» το πιόνι τους γύρω από μια κλειστή τετράγωνη διαδρομή που είναι χωρισμένη σε μικρά κουτάκια που έχουν ονόματα δρόμων, συνήθως μιας μεγάλης πόλης. Αν ο παίκτης είναι τυχερός και φτάσει σε ένα κουτί πριν τους υπολοίπους, μπορεί να το αγοράσει και στη συνέχεια να παίρνει από τους άλλους νοίκι κάθε φορά που το ζάρι τους κάνει να σταματούν στην «ιδιοκτησία» του. Μάλιστα, εάν ο παίκτης επενδύσει τα χρήματα που παίρνει από τα νοίκια στο κτίσιμο «σπιτιών», μπορείτε να πάρει ακόμα υψηλότερα ποσά στο μέλλον. Αυτό τον κάνει πλουσιότερο και τους άλλους φτωχότερους.
Αλλά ας πάμε πίσω στην ιστορία μας και τους τέσσερις φίλους που έχουν ήδη παίξει κάμποση ώρα. Διασκέδαζαν και γέλαγαν, ειδικά με τον ένα που ήταν στα όρια της χρεωκοπίας και πάσχιζε να ξοφλήσει τα νοίκια του. Μετά από ένα γύρο , ο «χαμένος», είπε: «Εντάξει, τυχεράκηδες, έχασα». Σηκώθηκε, έβαλε μουσική και ένα ποτήρι ουίσκι και άρχισε να διασκεδάζει με τον επόμενο χαμένο, ο οποίος επέζησε μόλις δυο γύρους ακόμα, πριν αναστενάξει: "Πάω κι εγώ! Αλλά έτσι κι αλλιώς πέρασε η ώρα». Τέλος, ο τρίτος ηττημένος έχασε πρώτα όλα του τα χρήματα, και στη συνέχεια αναγκάστηκε να πουλήσει τα σπίτια και τις περιουσίες του για να κάνει μετρητά. Αλλά σύντομα αναγκάστηκε να παραδεχτεί την ήττα του. Ο νικητής είχε πλέον όλα τα χρήματα δικά του και όλα τα ακίνητα που υπήρχαν στο ταμπλό. Είπε με εύθυμο αλλά και παρηγορητικό τόνο: «Θα κερδίσετε την επόμενη φορά, παιδιά. Έτσι κι αλλιώς, είναι απλώς θέμα τύχης.»
Οι χαμένοι της υπόθεσης «ζούσαν» χάρη στα χρήματα που δανείζονταν χωρίς περιορισμούς, αλλά δεν θα μπορούσαν να τα επιστρέψουν. Από την άλλη ο νικητής απελπίστηκε γιατί τα σπίτια του, τελικά, δεν άξιζαν τίποτα, κανείς δεν μπορούσε να τα αγοράσει
Πέρασαν ωραία εκείνο το βράδυ. Έτσι, υποσχέθηκαν να παίξουν και την επομένη. Έπλυναν τα ποτήρια τους και πήγανε για ύπνο, καθώς ήταν πλέον αρκετά αργά. Δύο από αυτούς γύριζαν μαζί σπίτι με το αυτοκίνητο του ενός. Ο οδηγός είπε καλοδιάθετα «Monopoly! Τελικά είναι πολύ διασκεδαστικό παιχνίδι! Όπως η ίδια η ζωή! Όποιος έχει τύχη τα παίρνει όλα στο τέλος». Ο άλλος απάντησε σκεπτικά : «Όχι απλώς τύχη! Ο νικητής πρέπει να διακινδυνεύσει αρκετά στην αρχή και μπορεί να χρειαστεί να ξοδέψει και όλα του τα χρήματα για να χτίσει τα σπίτια». Ο οδηγός επέμεινε «OK , θα πρέπει να ρισκάρει, αλλά θα πρέπει να είναι και τυχερός ... Αλλά εδώ που τα λέμε, το να είσαι ριψοκίνδυνος δεν είναι και καμιά μεγάλη αρετή! Ε;» και ο άλλος τον διορθώνει «Φαίνεται ότι στην αγορά είναι, ... εφόσον βέβαια είσαι τυχερός. Αλλά έτσι κι αλλιώς είναι γνωστό ότι η Monopoly δεν είναι ένα παιχνίδι ικανότητας. Τα πάντα εξαρτώνται από την τύχη». Έφτασαν, μπήκαν στα σπίτια τους, έκλεισαν τα μάτια τους και .... άρχισαν να ονειρεύονται.
Δηλαδή τί να ονειρεύονται; Εφιάλτες έβλεπαν! (από το πολύ ουίσκι , μάλλον). Έπαιζε λέει όλος ο κόσμος μια παρτίδα Monopoly που δεν τελείωνε ποτέ. Οι χαμένοι της υπόθεσης «ζούσαν» χάρη στα χρήματα που τους δάνειζαν χωρίς περιορισμούς, αλλά που ποτέ δε θα μπορούσαν να επιστρέψουν. Ο νικητής γινόταν όλο και πιο πλούσιος. Αφού τους πήρε όλα τα λεφτά σε νοίκια, τους πήρε και τις περιουσίες ενέχυρο για τα χρέη τους. Είχε κερδίσει εδώ και ώρα. Το παιχνίδι μπορούσε άνετα να τελειώσει αλλά ήταν όλοι υποχρεωμένοι να συνεχίσουν να παίζουν επ’ άπειρον. Ακόμη και ο νικητής βαρέθηκε. Όχι απλώς βαρέθηκε! Απελπίστηκε. Τα σπίτια του, τελικά, δεν άξιζαν τίποτα, αφού κανείς δεν μπορούσε να τα αγοράσει γιατί εκείνος είχε όλα τα χρήματα, που επίσης δεν άξιζαν τίποτα γιατί δεν είχε μείνει τίποτα που μπορούσε να αγοράσει με αυτά. Δεν ήταν όνειρο. Ήταν η πραγματικότητα. Ήταν η κρίση!
Στην κόρη μου αρέσει αυτή η ιστορία και συχνά με ρωτάει τι θα συνέβαινε αν έμπαινε ένας νέος παίκτης στο παιχνίδι; Αν ο νικητής επέστρεφε στους άλλους κάποια σπίτια ή χρήματα για να συνεχίσουν να παίζουν λίγο ακόμα; Αν έπαιρναν χρήματα από ένα άλλο παιχνίδι Monopoly (έχουμε δύο στο σπίτι μας); κλπ.
Και μερικές σκέψεις για ενήλικες. Το πρόβλημα με τη Monopoly του πραγματικού κόσμου είναι ότι οι τραπεζίτες δημιούργησαν την κρίση, τουλάχιστον το μέρος της που σχετίζεται με την αγορά στέγης, πείθοντας τους πάντες να δαπανήσουν στη στεγαστική φούσκα τα χρήματα που τους δάνειζαν απλόχερα. Το τέχνασμα φαινόταν απλό. Αν μπορώ να αυξήσω τα επιτόκια, αφού εσύ έχεις δεσμευτεί και μου χρωστάς για μια ζωή αλλά δεν μπορείς να πληρώσεις, θα σου πάρω και το σπίτι, αλλά και τα λεφτά, αφού θα είσαι αναγκασμένος να συνεχίσεις να ξεπληρώνεις το δάνειο ... Είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα νικητή ο οποίος παρα-ήταν επιτυχημένος. Διότι το Monopoly της πραγματικότητας έχει ένα ανησυχητικό στοιχείο που απουσιάζει από το επιτραπέζιο παιχνίδι: το μέλλον. Αντίθετα, με την πραγματικότητα, στο επιτραπέζιο Monopoly, ο νικητής πλένει τα ποτήρια του ουίσκι και πηγαίνει για ύπνο! Στον πραγματικό κόσμο, αν ο νικητής πάρει τα πάντα, δεν έχει τίποτα, γιατί κανείς δεν μπορεί να αγοράσει τίποτα από όσα έχει να πουλήσει. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ακόμη και στο καπιταλιστικό σύστημα η ανισότητα πρέπει να διατηρηθεί κάτω από ένα όριο, πέρα από το οποίο ο καπιταλιστικός νικητής μετατρέπεται σε ηττημένο.
Πριν από μερικά χρόνια, οι άνθρωποι που ασχολούντο έντονα με θέματα ανισότητας θεωρούντο απλά ρομαντικοί και ουτοπιστές. Σήμερα, μετά την κρίση, είναι απολύτως σαφές ότι το μέλλον της οικονομίας (ακόμη και του καπιταλισμού, αν έχει κάποιο μέλλον) απαιτεί να μην υπάρχει κανείς που να είναι τόσο έξυπνος, ισχυρός, εγωιστής, τυχερός (ή άτυχος) ώστε να οδηγήσει τον κόσμο σε τόσο άνισα αποτελέσματα.
Για κάποιο χρονικό διάστημα, ήλπιζα ότι αυτό θα γινόταν ευρέως αποδεκτό στην Ελλάδα, την Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι γύρω μου που μιλούν και ενεργούν σαν να περίμεναν κάποιον να φέρει τα χρήματα και τα σπίτια από το «άλλο» Monopoly για να αρχίσουμε να παίζουμε και πάλι τους «νικητές και τους ηττημένους» παίρνοντας τα ο ένας απ’ τον άλλο.
Επί τέλους, τι άλλο πρέπει να συμβεί ώστε να καταλάβουμε όλοι ότι πρέπει να αλλάξουμε παιχνίδι;
